Kreml ABŞ-nin əlində Avropaya qarşı alətə çevrilib , Vaşinqton və Pekin arasında var-gəl edir

Rusiya-Ukrayna müharibəsində sülhə nail olmaq üçün ABŞ-Ukrayna və ABŞ-Rusiya danışıqları real nəticə vermir. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskini kapitulyasiyaya məcbur etməklə dayanıqlı sülhə nail olunmayacaq. Bəlkə elə sözdə bir cür, əməldə başqa cür davranan Donald Tramp da məhz bunu istəyir və danışıqlar onun üçün sadəcə bəhanədir?...

Bəzi nəzəriyyələrə görə, Donald Trampın və xüsusilə də ABŞ dərin dövlətinin bu müharibə ilə bağlı öncədən bəlli olan, lakin hamıdan gizlədilən hansısa planı var. Böyük ehtimalla həmin planın sürətlə həyata keçirilməsi müəyyən obyektiv səbəblərə görə hələ ki, mümükün deyil. Ona görə də sülhün “düyünlənməsi” heç də Zelenskinin inadkarlığından və ya Putinin tələblərindən geri çəkilməməsindən irəli gəlməyə bilər.

Əlbəttə, ilk baxışda elə təsəvvür yaranır ki, Tramp Rusiya-Ukrayna müharibəsini yekunlaşdrmaq istəyir, lakin buna dəfələrlə cəhd etsə də heç nə alınmır. Trampın müharibəni hansı şərtlərlə sonlandırmasına gəldikdə isə bəziləri hesab edirlər ki, ABŞ Prezidenti Rusiyanın “sındırılmasında” yox, müharibənin davam etdirilməsində maraqlıdır. Elə buna görə də Ağ Ev administrasiyası Rusiyanın lehinə olan mümkün variantları bir-bir və tədricən işə salır. Lakin unutmayaq ki, ABŞ Rusiyanı özbaşına buraxmayıb, yeri gələndə kontrollu şəkildə onun iqtisadiyyatına zərbələr də vurur. Trampın Rusiya neft nəhənglərinə qarşı sanksiya tətbiq etməsi buna bariz nümunədir. Yəni, düşünülür ki, Rusiyanın bir az əziyyət çəkməsi onun iqtisadiyyatına ziyanlar vursa da, kollapsa salmaz. Ona görə də əgər birdən görsək ki, Tramp sanksiyaları yumşaldır, buna təəccüblənməyin...

ABŞ Ukraynadan böyük parça qoparmaq istəyən Rusiyanı sanki şirnikləndirir. Rusiya isə keçmişdəki hadisələrin xronoloji ardıcıllığına baxaraq iştahlanır. Bəllidir ki, Ukrayna qlobal oyunçuların poliqonuna çevrilib və bu proses hələ 1994-cü ildən başlayıb, mərhələlərlə formasını dəyişərək indiki hala düşüb. Birinci mərhələdə Qərbin, xüsusilə də ABŞ-nin təkidi ilə Budapeşt memorandumu imzalandı, nüvə silahından imtina müqabilində Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verildi. İkinci mərhələdə həmin zəmanət ayaqlar altına atıldı və Rusiya ordusu separatçı yaraqlılar adı altında 2014/15-ci illərdə Krımı və Donbasın bir hissəsini işağl etdi. Sonra növbəti hücuma hazırlaşmağa başladı.

Nəhayət, 2022-ci ilin 24 fevralında Vladimir Putin Ukrayna ərazisində Xüsusi Hərbi Əməliyyata başlatdığını elan etdi və beləliklə, Ukraynaya qarşı qəsdin sayca üçüncü fazasına start verildi. Hazırda Ukrayna ərazisinin 18,5 faizi işğal altındadır. Putin danışıqlarda Donbas vilayətinin bütövlüklə ona verilməsini tələb edir. Hərbi ekspertlərin fikrincə, hədsiz dərəcədə ləng irəliləyən Rusiya ordusnun bu əraziləri indiki templə tutması üçün 2-3 il vaxt lazımdır.

Bəs əgər Tramp Ukraynanın güzəştə getməsini, Rusiyanın bu qarşıdurmadan uduşlu çıxmasını istəyirsə, onda burada ABŞ-nin başlıca geostrateji marağı nədir? Təsadüfi heç nə ola bilməz. Putinin əlində Trampa qarşı kompromatların olması kimi mənasız tezislər yalnız diqqətləri yayındırmaq və izi itirmək məqsədi güdür. Belə qənaət yaranır ki, ABŞ-nin planına görə, müharibə uzanmalı, Rusiya iqtisadiyyatı kollapsa düşməsə də, neft-qaz sektoru, mədən sənayesi tənəzzülə uğramalı, hərbi qüvvələrin döyüşçü resursu tükənməlidir. Bundan əlavə, Rusiya Avropaya qarşı təhlükə mənbəyi olduğunu nümayiş etdirməklə iri miqyaslı avntüraya girişməlidir. 

Valdimir Putinin Stiv Uitkoffla keçirdiyi görüşlər ərəfəsində və sonra Avropaya qarşı səsləndirdiyi bəyanatların aqressivlik tonunun yüksəlməsi və hətta Avropayla müharibəyə hazır olmasını söyləməsi çox incə mətləblərdən xəbər verir. Putinin Avropaya qarşı müharibə ritorikası ilə danışması onun ABŞ-yə arxayın olmasından və geostrateji mübarizədə Vaşinqtonun yanında yer almaq istəyindən xəbər verir. Çünki Uitkoffla keçirdiyi danışıqlarda Putinə ABŞ-nin maraqlarının konturları izah edilib və o, nələr baş verdiyindən müəyyən mənada agahdır. ABŞ Avrasiyada Avropanı autsayder vəziyyətinə salmaq niyyətindədir və Rusiya bu yolda onun üçün vasitədir.

Rusiyanın Avropa ilə silahlı qarşıdurması “Bir yol, bir kəmər” layihəsini reallaşdırmağı hədəfləyən Çinin geostrateji maraqlarına ziddir, amma Putin Ukrayna müharibəsindən qalib çıxmaq üçün Vaşinqtonun istəklərinə cavab verən siyasət yürütməyə başlaya bilər. Belə olan təqdirdə Kremlin Çinlə münasibətləri soyuyacaq və nəticədə Rusiya şərq qonşusundan gözlənilməz sarsıdıcı zərbələr alacaq. Bundan sonra Moskva Pekin asılılığından qurtulmaq üçün Vaşinqtona üz tutacaq. Avropa və Çinlə münasibətləri korladıqdan sonra Rusiyanın yeganə ümid yeri ABŞ olacaq.

Təbii ki, bu fikirlər sadəcə bir ehtimaldır, lakin əgər tarixə yaxşı nəzər yetirsək, onda Rusiyanın müttəfiqlərinə necə dönük çıxdığının və ABŞ ilə dəfələrlə ortaq məxrəcə gəldiyini görərik. Məsələn, Rusiya sualtı qayığının Hindistan ordusuna icarəyə verilməsi təkcə mənfəət əldə edilməsi kimi dəyərləndirilməməlidir. Bu, Kremlin Çinin rəqibi olan Hindistan ilə yaxınlaşmasının əyani sübutudur. Unutmayaq ki, Hindistan Çinlə strateji rəqabətdə olan ABŞ, Yaponiya və Avstraliya ilə birlikdə “QUAD” təşkilatında yer alır.

Hadisələrin gedişi göstərir ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi yeni dünya nizamının qurulması üçün geostrateji mübarizə meydanıdır. Avrasiya materikində mühüm mövqedə yerləşən Rusiyanın gələcək perspektivdə harada yer alacağı heç də Moskvanın istəklərinə bağlı olmayacaq. Biruzə verməsələr də ruslar bunu anlayırlar və elə bu səbəbdən də Kreml ABŞ və Çin arasında var-gəl edib, sonda daha güclünün yanında qərarlaşmağı düşünür.

Vaqif Nəsibov

“AzPolitika.info”

“Azərbaycan manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsini 1,7 səviyyəsində sabit saxlanmasını davam etdirəcək”.

Mediaxeberleri.Az “APA-Economics”-ə istinadən xəbər verir ki, “S&P Global Ratings” Azərbaycan üzrə yenilənmiş iqtisadi proqnozlarını açıqlayıb.

Qeyd edilib ki, Mərkəzi Bankın mütəmadi valyuta intervensiyaları və güclü ehtiyat mövqeyi bu prosesi dəstəkləyir. 2025-ci il 31 oktyabr tarixinə Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 11,4 mlrd dollara yüksəlib (təxminən dörd aylıq cari ödənişlərə bərabərdir) və bu, proqnozlaşdırılan neft qiymətləri fonunda əhəmiyyətli bufer yaradır. Bununla belə, iqtisadiyyatın karbohidrogen gəlirlərindən yüksək asılılığı səbəbindən uzunmüddətli zəif neft qiymətləri halında ehtiyatların qorunması üçün məzənnənin idarəolunan dəyişikliyi istisna edilmir.

Mövcud məzənnə rejimi inflyasiyanı sabitləşdirir, lakin Mərkəzi Bankın monetar siyasət imkanlarını məhdudlaşdırır: “Pandemiyadan əvvəl 55% olan depozit dollarlaşması hazırda 29%-ə düşüb, bu da manat depozitlərinə daha yüksək faizlər və məzənnə sabitliyi ilə izah olunur. Yenə də dollarlaşma etibara həssas olaraq qalır və valyuta təzyiqi yaranarsa, əhalinin xarici valyutaya sürətli keçidi mümkündür”.

Agentlik əlavə edib ki, Azərbaycan 2024–2026-cı illər üzrə Maliyyə Sektorunun İnkişaf Strategiyası çərçivəsində prudensial tənzimləmə və bank nəzarətini gücləndirməyə yönəlmiş bir sıra islahatlar həyata keçirir.

Tənzimləyici qurumlar Basel III standartlarını mərhələli şəkildə tətbiq edir, riskə əsaslanan nəzarət modelini pilot şəkildə sınaqdan keçirir, həmçinin idarəetmə, açıqlama və makroprudensial nəzarətin gücləndirilməsi üzrə təşəbbüslər irəli sürülür. Bu islahatlar hələ ilkin mərhələdədir, lakin tam tətbiq olunduqdan sonra ölkənin bank tənzimləməsinin beynəlxalq praktikaya yaxınlaşmasına töhfə verəcək.

Bu arada bank sektoru genişlənən depozit bazası ilə dəstəklənən sabit maliyyələşmə profili nümayiş etdirir. Depozit dollarlaşması regional orta səviyyələrə yaxınlaşsa da, kredit dollarlaşmasından xeyli yüksək olaraq qalır ki, bu da bank balanslarında xarici valyutada öhdəliklərlə əsasən manatla olan aktivlər arasında struktur uyğunsuzluq yaradır.

Məlum olduğu kimi, 2026-cı ilin dövlət büdcəsində Azərbaycanda İcbari Tibbi Sığortaya (İTS) dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitin 900 milyon manat olacağı nəzərə tutulur. Bu göstərici 2025-in təsdiq olunmuş büdcəsi ilə müqayisədə 516 milyon 405 min manat, yəni təxminən 36,5 % azalma deməkdir.

Eyni zamanda, İTS-nin 2026 üçün proqnozlaşdırılan xərcləri 2 milyard 621,5 milyon manatdır; bu da 2025-ci illə müqayisədə 10,9% azalmadır.

Müvafiq qanunda edilən dəyişikliyə görə, 2026-cı ildən etibarən, işləməyənlər və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmayan şəxslər də İcbari Tibbi Sığortadan istifadə üçün sığorta haqqı ödəməli olacaqlar. Yəni indiyədək dövlət büdcəsi hesabına pulsuz olan bu kateqoriya bundan sonra ödənişli olacaq. Onların ödənişi aylıq 16, bir il üçün isə 192 manat nəzərdə tutulur.

Qanuna görə, əgər şəxs ilkin tibbi-sanitariya yardımına müraciət etmədən birbaşa ixtisaslı həkimə getsə, tibbi xidmətlər üçün “əlavə ödəniş” tələb oluna bilər.

Eyni zamanda, planlaşdırılır ki, 2026-cı ildə Xidmətlər Zərfi genişləndirilsin. Belə ki, ürək-damar cərrahiyyəsi, neyrocərrahiyyə, ümumi cərrahiyyə, uroloji, oftalmoloji, travmatologiya və laborator xidmətlər kimi sahələrə yeni, həmçinin artıq mövcud xidmətlərin çeşidinin artırılması nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, ambulator müalicə zamanı istifadə olunan bəzi dərmanlar, məsələn, hipertoniya dərmanları sığorta təminatına daxil ediləcək. Bu, icbari sığortanın əhatə dairəsinin genişlənməsi kimi qiymətləndirilir.

Əhalinin 40 faizi bu imkandan məhrum olacaq...

Beləliklə, dövlət büdcəsindən sığortaya ayrılan vəsaitin kəskin azalması İTS-nin xidmətlərinin keyfiyyətinə və ya əlçatanlığına ciddi təsir göstərə bilər, əgər digər maliyyə mənbələri bu boşluğu doldurmasa. Boşluğu doldurmaq üçün isə yüz minlərlə vətəndaşın ildə 192 manat ödəməsi lazımdır...

Şübhəsiz ki, işsizlər və işləməyənlər üçün sığortanın ödənişli olması gəlirləri az olanlar üçün ciddi yükə çevriləcək.

İqtisadçı Rövşən Ağayev hesab edir ki, hökumətin universal tibbi sığorta modelindən imtinası ən azı 4 milyon nəfərin icbari tibbi sığortadan kənarda qalmasına səbəb olacaq.

Belə ki, bu qərardan əmək müqaviləsi və ya mülki-hüquqi müqavilə ilə işləməyən, sahibkar kimi qeydiyyatda olmayan, adına pay torpağı olan, lakin bələdiyyədə ailə kəndli təsərrüfatı kimi uçota alınmayan 15–65 yaşlı əmək qabiliyyətli şəxslər zərər görəcək. R.Ağayevin sözlərinə görə, bu kateqoriyaya təxminən 3 milyon nəfər daxildir.

Bundan başqa müxtəlif səbəblərlə işçi qüvvəsinə daxil olmayan, lakin sağlam və əmək qabiliyyətli insanlar, yəni, ev işləri ilə məşğul olan, ailə üzvlərinə qulluq edən evdar qadınlar, iş tapacağına ümidini itirib rəsmi şəkildə iş axtarmayan və işsiz kimi qeydiyyatdan keçməyən şəxslər üçün də icbari tibbi sığorta əlçatmaz ola bilər. Bu qrupun sayı da təxminən 1 milyon nəfərdir.

İqtisadçı vurğulayıb ki, nəticədə ölkə əhalisinin təxminən 40 faizi dövlət hesabına tibbi sığorta almaq imkanından məhrum olub. Hansı ki, bu kateqoriyaya daxil olan vətəndaşların, pis-yaxşı, pulsuz tibbi yardım almaq imkanı olub.

Tibbi sığortanın xərcini qarşıladığı xəstəliklər

Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, əhali arasında xroniki xəstəliklər, respirator infeksiyalar və uşaqların yoluxucu xəstəlikləri daha geniş yayılıb. Ürək-damar xəstəlikləri arasında hipertoniya, kardiomiopatiya və ürək çatışmazlığı əhali üçün ən çox müraciət olunan problemlərdən biridir. Qeyd olunur ki, xroniki xəstəliklərin artmasının əsas səbəbi stress, qeyri-sağlam qidalanma və genetik faktorlarla bağlıdır.

Endokrin xəstəliklər üzrə şəkərli diabet, tiroid problemləri və metabolik sindrom ən çox müşahidə olunur. Nazirliyin məlumatında bildirilir ki, qidalanma vərdişlərinin pozulması və aktiv həyat tərzinin azlığı bu xəstəliklərin geniş yayılmasına səbəb olur.

İTS paketinə daxil olan qastroenteroloji xəstəliklər də İTS çərçivəsində geniş yayılıb. Səhiyyə Nazirliyi qeyd edib ki, qastrit, mədə xorası və qaraciyər xəstəlikləri, xüsusən hepatit və yağlı qaraciyər sindromu, müalicə üçün ən çox müraciət edilən hallardır. Bu xəstəliklərin yayılmasında qidalanma, spirtli içkilərin qəbulu və infeksiyalar rol oynayır.

Respirator xəstəliklər, o cümlədən astma, xroniki bronxit və pnevmoniya da İTS çərçivəsində müayinə və müalicə edilir. Havanın çirkliliyi və siqaret çəkmə, həmçinin mövsümi viruslar bu xəstəliklərin artmasına təsir göstərir.

Uşaqlar arasında isə ən çox rastlanan xəstəliklər kimi ümumi respirator infeksiyalar, angina və qastroenterit qeyd edilib. Nazirlik bildirib ki, immunitet sistemi tam formalaşmamış uşaqlarda bu xəstəliklər daha tez-tez müşahidə olunur.

Qadın sağlamlığı ilə bağlı xəstəliklər arasında reproduktiv orqanların iltihabi xəstəlikləri, endometrioz və menstrual pozuntular, habelə hamiləlik və doğuşla bağlı komplikasiyalar İTS çərçivəsində müalicə olunan hallar sırasındadır.

Səhiyyə Nazirliyinin nümayəndəsi həmçinin əlavə edib ki, travmalar, sümüklərin sınıqları, əzələ və bağ zədələri, planlı və təcili cərrahiyyə müdaxilələri də İTS çərçivəsində ən çox müalicə olunan hallardır.

Beləliklə, 2026-cı ildə İTS büdcəsinin azalması səbəbindən bəzi xəstəliklər üzrə tibbi xidmətlərdə ödənişlərin artması və ya xidmətin məhdudlaşması mümkündür. Nazirlik vətəndaşları öz sağlamlıqlarına daha diqqətlə yanaşmağa çağırır. Yəni artıq icbari tibbi sığortaya ümid etməyə dəyməz, taleyiniz öz əlinizdədir!...

Bəs həyatda qalması tibbi müdaxilədən asılı olan imkansız xəstələr nə edəcəklər? Xüsusən, ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkən vətəndaşlar tibbi sığortadan yararlanmaqla bahalı əməliyyatlar üçün müraciət edirdilər. Məsələn, açıq ürək əməliyyatı kimi 6-11 min manata, damarlara stendlərin yerləşdirilməsi kimi 2-3 min manata başa gələn tibbi müdaxilələr sığorta tərəfindən qarşılanırdı. Belə çıxır, bundan sonra ildə 192 manat ödəyə bilməyən şəxslər ölümə tərk edilir. Nazirliyin təbirinicə desək, sağlamlığına biganə yanaşır...

Musa Quliyevlə virtual dialoq

Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev də səhiyyə rəsmiləri kimi düşünür. “Əgər biz minik avtomobillərimizi, evlərimizi sığorta ediriksə və bu, icbari qaydada həyata keçirilirsə, həyatımızı niyə sığorta eləmirik”, - o yerli mediaya açıqlamasında deyib.

Musa Quliyevin sözlərinə görə, ilkin mərhələdə bu insanlara böyük güzəşt olundu: “Beləliklə, məşğulluğundan asılı olmayaraq, hər kəsə icbari tibbi sığortadan faydalanmaq imkanı yaradıldı. Amma bu, müvəqqəti keçid qayda idi”.

Burada Musa müəllimə sual vermək olar ki, hökumət büdcə gəlirləri bir az məhdudlaşan kimi niyə vətəndaşların sağlamlığlı ilə bağlı strateji layihəni yarımçıq dayandırır? Niyə sosial xərclərdən dərhal kəsir, ölkədə korrupsiya yeminə çevrilən milyardlarla büdcə xərcləmələrindən kəsmək doğru yanaşma olmazdımı? Ümumiyyətlə, Musa müəllim Milli Məclisin sosial siyasət üzrə komitəsinin sədri olmaqla niyə hökumətə bu sualları verməyib, əksinə, antihumanist, vətəndaşların həyatına birbaşa təsir edən dəyişikliyə haqq qazandırır? O, bəyəm bilmir ki, Azərbaycanda aşağı gəlirli vətəndaşların sosial vəziyyəti hədsiz dərəcədə ağırdır? Yaxud, Musa müəllim hökumətədən niyə soruşmur ki, bu necə sosial siyasətdir, 2-3 il sonra ölkənin maliyyə durumu ilə bağlı planlama, proqnozlaşdırma yoxdur. “Pul yoxdur” deyib yoxsul vətəndaşa verilən dəstəyi onun əlindən necə almaq olar? Hansı ki, vətəndaş bundan varlanmır, kef-damaq içində yaşamır, sadəcə həyatını qorumağa çalışır, ömrünü qismən uzadır. Musa Quliyev bilmir ki, Azərbaycan ürək-damar xəstəliklərinə görə dünyada birinci yerdədir? Hər icbari tibbi sığorta hesabına ürək damarlarına stend qoyduran, açıq əməliyyat etdirən nə qədər insanın həyatı ucuz ölümdən xilas olur. Bundan sonra necə olacaq? Bəs dövlətin vətəndaş qarşısında öhdəlikləri yoxdurmu? Dövlətin xərclədiyi vəsait neftdən-xalqın sərvətlərindən əldə olunur. Bu insafsızlıq, acımasızlıq haradan qaynaqlanır?

Musa Quliyev bildirir ki, formal və ya qeyri-formal işləyən şəxslər, yaxud qazanc mənbəyi məlum olmayan insanlar ayda 16 manat ödəməklə, icbari tibbi sığortadan yararlanmaq hüququ əldə edirlər: “Bu, sosial ədalət prinsipinin qorunmasına xidmət edəcək. Yəni bir vətəndaş işləyirsə, yüksək əməkhaqqı alırsa, öz əməkhaqqısından yüksək icbari tibbi sığorta haqları ödəyirsə, digər vətəndaşlar niyə onun ödədiyi vəsaitdən özünün qatqısı olmadığı halda istifadə etməlidir? Bu suallar da cəmiyyətdə çıxa bilər”.

Musa müəllim burada qəsdən işləyən və işləməyən vətəndaşları üz-üzə qoymağa çalışır. Probblemi hökumətin məsuliyyət dairəsindən kənara çıxarır. Əslində problemin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbayanda rəsmən göstərilməyən milyonlarla işsiz adam var. İqtisadçı Rövşən Ağayev onların dairəsini göstərərək icbari tibbi sığortadan kənarda qalacaqlarını vurğulayır. Bu, nə az-nə çox, 4 milyon nəfərə yaxın vətəndaş deməkdir. Belə çıxır, deputat onların işsiz olmasına inanmır.

Xarici tərübə: komitə sədri haqlıdırmı?

Musa Quliyev həmçinin arqumentlərini gücləndirmək üçün dünya təcrübəsinə istinad edir: “Dünyanın səhiyyənin icbari sığorta sistemində çalışdığı hər yerində müəyyən qrup insanları dövlət öz təminatına götürür, qalan şəxslər isə sığorta haqları ödəməklə, icbari tibbi sığorta haqqı əldə edirlər. Kimsə istəməsə ki, icbari sığorta ödəsin, özəl qaydada özəl klinikalarda müalicəsini ala bilər”.

Uzağa getməyək, Azərbaycanın qonşularında icbari tibbi sığorta qaydalarına baxaq, görək, komitə sədri haqlıdırmı?

Cənubi Qafqaz və Türkiyədə icbari tibbi sığorta sistemləri əhatə dairəsi, maliyyə mexanizmləri və dövlətin rolu baxımından fərqli modellər əsasında qurulub. Hər üç ölkənin təcrübəsi göstərir ki, sosial təminat və səhiyyə maliyyələşməsi müxtəlif sosial qruplara uyğunlaşdırılmış mexanizmlərlə həyata keçirilir.

Türkiyədə icbari tibbi sığorta Sosial Güvənlik Qurumunun (SGK) idarəçiliyindədir və dünyanın ən geniş əhatəli sosial tibbi sığorta sistemlərindən biri hesab olunur. SGK-nın icbari tibbi sığortası aşağıdakı qrupları avtomatik olaraq əhatə edir: 

Rəsmi əmək müqaviləsi ilə çalışanlar, dövlət qulluqçuları, (işsiz qalan şəxslər dövlət tərəfindən qarşılanır);

Sahibkarlar və fərdi fəaliyyət göstərənlər;

Tələbələr (GSS – ümumi sağlamlıq sığortası ilə).

Aylıq gəliri olmayan və ya çox aşağı gəlirli şəxslər – dövlət tam maliyyələşdirir. Bura pensiyaçılar, əlilliyi olan şəxslər, sığorta statusundan asılı olmayaraq 14 yaşa qədər uşaqlar daxildir.

Türkiyə modelinin əsas üstünlüyü odur ki, praktik olaraq ölkə əhalisinin 99%-ə qədəri avtomatik olaraq sığorta sistemindədir. Tibbi xidmətlərin əsas hissəsi dövlət tərəfindən qarşılanır, yalnız kiçik məbləğdə “farmaqo-katılım payı” ödənilir.

Beləliklə, Türkiyə modelində bütün vətəndaşlar və rezidentlər əhatə olunub, dövlət aşağı gəlirliləri tam maliyyələşdirir.

Müqayisə edək:

Azərbaycanda, məlum olduğu kimi, 2026-cı ildən işsizlər və işləməyənlər öz hesabına sığortalanacaq. Türkiyədə xidmətlərin əksəriyyəti pulsuzdur, Azərbaycanda isə büdcə azaldığından aztəminatlı vətəndaşlar pul ödməyə vadar edilir.

Ermənistana gəlincə, bu ölkədə icbari tibbi sığorta 2023–2024-cü illərdən etibarən mərhələli şəkildə tətbiq edilir. Sistem tam olaraq 2025–2026-cı illərdə oturuşmuş model kimi planlaşdırılır.

Hazır və nəzərdə tutulan model bu qrupları əhatə edir:

Ölkə vətəndaşlarının hamısına universal icbari tibbi sığorta prinsipi tətbiq olunur. Aşağı gəlirli ailələr üçün dövlət pul ödəyir. Bura uşaqlar və məktəblilər, tələbələr, hamilə qadınlar, əlilliyi olan şəxslər, veteranlar və xüsusi sosial statuslu qruplar, dövlət qurumlarında çalışanlar daxildir.

Özəl sektorda işləyənlər və fərdi sahibkarlar – özləri ödəyir

Ermənistan modeli maliyyələşməni əsasən iki mənbədən təmin edir: İşçi və işəgötürən ödənişləri, dövlət büdcəsi hesabına subsidiya və dəstək.

Azərbaycanla müqayisə aparsaq, Ermənistan 2026-cı ildən universal sistem tətbiq edəcək, lakin mərhələli şəkildə uşaqlar, yaşlılar, əlillər, sosial həssas qruplar ilkin mərhələdə əhatə olunur. Azərbaycanda isə İTS artıq universal olsa da, büdcənin azalması bəzi kateqoriyaların ödənişli olmasına səbəb olacaq.

Hər iki sistemdə xidmətlər zərfi genişlənir, amma Ermənistan mərhələli və prioritetli yanaşma tətbiq edir.

Qonşu Gürcüstan isə postsovet məkanında ən maraqlı səhiyyə maliyyələşdirmə modellərindən birinə sahibdir. Burada icbari tibbi sığorta klassik şəkildə tətbiq edilmir. Əvəzində “Universal Healthcare Programme” adlanan dövlət proqramı mövcuddur.

Praktik olaraq Gürcüstan vətəndaşlarının 95%-i bu proqramla təmin olunur. Həmçinin: Aşağı gəlirli şəxslər - təqaüdçülər, uşaqlar, hamilə qadınlar, əlillər, sosial həssas qruplar dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir. Qalan bütün vətəndaşlar üçün qismən maliyyələşmə (xidmətin növünə görə) tətbiq edilir. Yalnız yüksək gəlirlilər üçün dövlət dəstəyi məhduddur, onlar özəl sığorta seçə bilirlər.

Gürcüstan modelinin fərqi ondadır ki, əməkdaş və işəgötürən tərəfindən xüsusi “icbari sığorta” ödənişi yoxdur – əsas maliyyəni dövlət büdcəsi təmin edir.

Gürcüstanda bütün vətəndaşlar əsas paketdən faydalana bilir. Azərbaycanda isə büdcə azaldığından bəzi xidmətlər üzrə çıxış məhdudlaşdırılır.

Beləliklə, üç ölkənin tibbi sığorta modelləri arasında mühüm fərqlər olsa da, Türkiyədə əhali tam icbari və geniş universal sığorta ilə əhatə olunur, Ermənistanda yeni və mərhələli universal icbari sığorta modeli tətbiq edilir, Gürcüstanda isə dövlət büdcəsi hesabına universal tibbi təminat həyata keçirilir.

Bu sistemlər əhalinin sosial müdafiəsini gücləndirmək və səhiyyəyə çıxışı bərabərləşdirmək məqsədi daşıyır. Hazırda Azərbaycanın icbari tibbi sığorta modeli bu üç ölkə arasında ən yaxın şəkildə Türkiyə modelinə bənzəyir, lakin gələn il Azərbaycan İTS sistemi regional modellərlə müqayisədə daha çox maliyyə yükünü vətəndaşların üzərinə keçirəcək. Təəssüf doğurdan haldır ki, qonşuları ilə müqayisədə Azərbayan zəngin neft-qaz ölkəsi olmasına baxmayaraq, tibbi sığortanın maliyyə yükünü özü çəkmək istəmir.

Musa Quliyevin bu paradoksa izahatı, arqumenti varsa, səsləndirsə yaxşı olar...

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”

Azərbaycanın keçmiş mədəniyyət naziri Əbülfəs Qarayevin hazırda dövlətə xəyanətdə ittiham olunan Prezident Administrasiyasının keçmiş rəhbəri Ramiz Mehdiyevlə yaxın əlaqələri üzə çıxdıqdan sonra onun korrupsiya hesabına əldə etdiyi sərvəti də medianın gündəminə gəlib. Mətbuat keçmiş naziri dövlət vəsaitlərini talamaqdan tutmuş Azərbaycan mədəniyyətinin nadir incilərini qaçaqmalçılıq yolu ilə xaricə çıxarmasına qədər müxtəlif cinayətlərdə ittiham edib.

Araşdırmaçı jurnalist Cavanşir Həsənli hələ bir müddət əvvəl Əbülfəs Qarayevin mənbəyi məlum olmayan (əslində hamıya məlum olan – red.) pullar hesabına xarici ölkələrdə böyük biznes qurduğunu iddia etmişdi.

Onun araşdırmasından belə məlum olur ki, Qarayev “halal” yolla əldə etdiyi milyonların əhəmiyyətli hissəsini məhz xidmət etdiyi Rusiyanın iqtisadiyyatına yatırıb.

Xatırladaq ki, keçmiş nazirə ünvanlanan ittihamlardan biri də Bakıdakı bağ evində Ramiz Mehdiyevlə birlikdə Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının yüksək rütbəli zabitlərinə ziyafət verməsi, onları əyləndirməsi dayanır... Necə deyərlər, əl-əli yuyar...

C. Həsənli “Facebook” hesabında xatırladır ki, keçmiş nazirin keçmiş deputat, yazıçı Hüseynbala Mirələmovla birgə Panamada "RIMBA SA" şirkətinə, Xorvatiyada "Amfiteatr" otelinə sahib olduğu, "mədəni talançılıq" hesabına dövlətin pullarının vəhşicəsinə mənimsənildiyi haqqında hələ illər əvvəl yazıb.

Araşdırmalardan belə məlum olur ki, Əbülfəs Qarayev 15 ilə yaxındır ki, sərvətini Rusiyaya daşımağa başlayıb. Onun Moskvada biznes qurmasının, hətta dəniz məhsulları — balıq, molyusk da satan şirkətlər təsis etməsinin arxasında da heç şübhəsiz bu amil dayanıb — buradan Moskvaya daşıdığı sərvəti orada qazanmış kimi göstərmək.

Araşdırmaçı jurnalist onun xaricdəki, o cümlədən Moskvadakı biznesinin bir hissəsinin siyahısını da verib:

“Moskvada Qarayevin "LEON BABY" və "MYASNAYA GARANT" kimi ticarət markaları var... Azərbaycanın mədəniyyət naziri Moskvada təkcə balıq, molyusk, toyuq-cücə deyil, həm də neft və qaz məhsulları satırmış.

Həm də məhz nazir olduğu illərdə:

-2004-cü ilin fevralında Panamada "RIMBA SA" şirkətini təsis edib;

-2008-ci ildə Xorvatiyada "LK D.O.O. (LTD)" şirkətini həyat yoldaşının adına təsis edib, Pula şəhərində o dövr üçün 1 milyon avro dəyərində olan "Amfiteatr" otelini alıb;

-2010-cu ildə həyat yoldaşı Lalə Kazımovanın adına “KL BODRUM EMLAK TİCARET VE SANAYİ LİMİTED” şirkətini təsis edib;

-28 iyul 2010-cu ildə Moskvada "ÇƏHRAYI SKUNKS" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin (ООО "Розовый Скунс") təsisçisi kimi qeydiyyatdan keçib;

-17 aprel 2012-ci ildə Moskvada fərdi sahibkar kimi qeydiyyata alınıb (qeyri-ixtisaslaşmış mağazalarda pərakəndə ticarət);

-7 aprel 2014-cü ildə Moskvada “GALS MMC”-nin (ООО "ГАЛС") rəhbəri olub;

-12.01.2016-cı ildə fərdi sahibkar kimi fəaliyyətini dayandırıb;

-23.06.2017-ci ildə Moskvada "GZK OIL" MMC-ni (ООО "ГЗК ОЙЛ") təsis edib;

-18 may 2023-cü ildə “ÇE CORPORATION” MMC-nin təsisçisi (ООО "КОРПОРАЦИЯ ЧЕ") kimi qeydiyyatdan keçib. Buna qədər təsisçi qismində Əbülfəs Qarayevin təsisçisi olduğu "GALS" və "ÇƏHRAYI SKUNKS" MMC-lər iştirak edib”.

İndi mənzərə daha aydın görünür: Ə. Qarayev niyə 44 günlük müharibənin başlamasına bir neçə ay qalmış vəzifədən qovulur, daha əvvəl Mədəniyyət Nazirliyində baş verən böyük korrupsiya faktları və cinayətlər ifşa edilir, həbslər aparılır. Ancaq qaranlıq işlərinə və həbs olunanların ifadələrinə rəğmən Qarayev məsuliyyətdən kənarda qalır, heç məhkəmələrə şahid qismində belə çağırılmır. Çünki Ramiz Mehdiyevin “bədheybət qanadları” onu qoruyub. 

İndi isə bu "qanadlar" yoxdur, Ə. Qarayevin törətdiyi əməllərə görə cavab verməsinə artıq heç bir maneə qalmayıb... 

Cavab verəcəkmi?!

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”

Ötən ilin noyabrın 9-da Gəncədə baş verən və iki nəfərin ölümü ilə nəticələnən avtomobil qəzası ilə bağlı məhkəmə prosesi başa çatıb.

Mediaxeberleri.Az-ın "Teleqraf"a istinadən məlumatına görə, Gəncə Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin hökmünə əsasən, qəzanın iştirakçısı Sənan İsgəndərov 5 il 6 ay azadlıqdan məhrum edilib.

Qeyd edək ki, hadisə günü Sənan İsgəndərov idarə etdiyi “Mercedes” markalı avtomobillə “Opel” markalı maşın toqquşub. Hadisə nəticəsində “Opel”də olan Faxrəddin Əliyev və həyat yoldaşı Kəbirə Əliyeva çatdırıldıqları xəstəxanada dünyasını dəyişib.

Ehtiyatsızlıqdan baş vermiş hadisə zamanı 2001-ci il təvəllüdlü Sənanın 60 kilometrdən çox olmayan sürətlə hərəkət etməli olduğu halda, həmin tələblərə əməl etməyərək avtomobili saatda 108 kilometr sürətlə idarə etdiyi müəyyənləşib.

Məhkəmədə ifadə verən zərərçəkmişlərin oğlu bildirib ki, xəstəxanaya gedəndə atasının başının yarıldığını, anasına da elektroşok verildiyini görüb:

“Təxminən yarım saat sonra anam dünyasını dəyişdi. Bir gün sonra atamı Mərkəzi Klinika Gəncə Xəstəxanasına apardıq, həmin vaxt xəstəxananın pulunu ödəyə bilmədiyimiz üçün atamı qəbul etmədilər. Təxminən 20 dəqiqə atamı təcili tibbi yardım avtomobilində qaldı, sonra qardaşım pul tapıb gətirdi. Bir neçə gün sonra da atam dünyasını dəyişdi”.

Fəxrəddin Əliyev və Kəbirə Əliyevanın hüquqi varisləri təqsirləndirilən şəxsdən şikayətçi olmadığını bildiriblər. Onlar Sənan İskəndərova yüngül cəza verilməsini məhkəmədən xahiş ediblər.

Qeyd edək ki, hadisə nəticəsində həyatını itirən Fəxrəddin Əliyevin həyat yoldaşı Kəbirə Əliyeva

Şəmkir rayon İ.Əliyev adına Füzuli qəsəbə tam orta məktəbində çalışırdı.

Astara və Sabirabad rayonunda əlilliyi müəyyən olunmuş şəxslərə və şəhid ailələrinə yeni mənzillər veriləcək.

Mediaxeberleri.Az İqtisadiyyat.az-a isitnadən xəbər verir ki, bu barədə Sosial Xidmətlər Agentliyindən bildirilib.

Məlumata görə, həmin kateqoriyadan olan şəxslərə bu istiqamətdə həyata keçirilən işlər çərçivəsində Astarada 22 ədəd birotaqlı və 14 ədəd ikiotaqlı, Sabirabadda isə 8 ədəd üçotaqlı mənzil veriləcək.

Həmin mənzillərin satın alınmasına isı 2.5 milyon manata yaxın vəsaitin sərf olunacağını proqnozlaşdırılıb.

Müğənni Rəqsanə İsmayılova boşanması ilə bağlı yayılan iddialara aydınlıq gətirib.

O, bu barədə “Tarixin bir günü” verilişində danışıb.

Rəqsanə həyat yoldaşının yanında olduğunu bildirib:

“Biz ayrılmamışıq. Fazil müəllim yanımda olub, bu gün də yanımdadır. Böyük dəstəyi var. Bu qədər yükün altından tək çıxa bilmərəm, təbii ki, onun köməyi olacaq. Biz birlikdəyik, ayrılıq yoxdur, hazırda da bizi izləyir”./Musavat.com

Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin üzvü Aydın Mirzəzadə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (AXCP) fəaliyyətinin qadağan ediləcəyi barədə müzakirələrə münasibət bildirib.

Mediaxeberleri.Az-ın məlumatına görə deputat Pravda.az-a açıqlamasında deyib ki, "Siyasi partiyalar haqqında" qanun 2022-ci ilin dekabrında qəbul edilib və qanunda partiya fəaliyyəti, dövlət və siyasi partiya münasibətləri, partiyaların maliyyələşdirilməsi, onların beynəlxalq əlaqələri və bu kimi bütün faktorlar müfəssəl şəkildə öz əksini tapıb.

"Qanunun 9-cu maddəsində siyasi partiyanın ləğvi halları əks olunur. Bildirilir ki, siyasi partiyalar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına zidd olaraq hakimiyyəti zorla ələ keçirmək, dövlət çevrilişinə, terrorçuluğa çağırışlar etdikdə, qanunla nəzərdə tutulmuş öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə və digər hüquqi hallarda partiyanın ləğvi məsələsi artıq müvafiq dövlət orqanı tərəfindən məhkəmə qarşısında qaldırıla bilər. Bu gün AXCP-nin sədri Əli Kərimli Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti tərəfindən Cinayət Məcəlləsinin bir neçə maddəsi ilə saxlanılıb və cinayət işi üzrə dinləmələr keçirilir. İstintaqda məlum olsa ki, təkcə sədr deyil, eyni zamanda partiyanın da ümumilikdə müvafiq qanunun 9-cu maddəsinə əsasən, qanunazidd hərəkətləri var, onda AXCP-nin ləğvi ilə bağlı hüquqi prosedur başladılması mümkündür. Bu gün isə istintaqın gedişindən asılı olaraq digər hüquqi hallar artıq müzakirə edilə bilər", - deputat bildirib.

Hərbi xidmətə çağırılan dövlət qulluqçuları üçün müavinət və güzəştlər müəyyənləşir.

Mediaxeberleri.Az APA-ya istinadla xəbər verir ki, bu, Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu və Mədəniyyət komitələrinin bu gün birgə keçirilən iclasında müzakirəyə çıxarılan "Dövlət qulluğu haqqında" qanuna təklif edilən dəyişiklikdə əksini tapıb.

Layihəyə əsasən, dövlət qulluqçusu müddətli həqiqi hərbi və ya alternativ xidmətə çağırıldıqda dövlət qulluğuna xitam verilə bilər.

Bu halda dövlət qulluqçusuna orta aylıq dövlət məvacibinin üç misli miqdarında müavinət ödəniləcək. Dövlət orqanının ləğvi istisna olmaqla, müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılanadək müvafiq dövlət orqanında qulluq keçmiş şəxslər, hərbi xidmətdən buraxıldıqdan ən geci 60 təqvim günü keçənədək əvvəlki vəzifəsini tutmaq üçün müraciət etdikdə həmin orqanda əvvəlki və ya analoji vəzifəyə təyin ediləcəklər. Müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılmazdan bilavasitə əvvəl dövlət qulluğu vəzifəsində qulluq keçmiş və ehtiyata buraxıldıqdan bilavasitə sonra yenidən dövlət qulluğu vəzifəsinə təyin edilmiş dövlət qulluqçularının müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olduqları müddət onların qulluq stajı hesablanarkən nəzərə alınacaq.

Bakıda və Abşeron yarımadasında dekabrın 6-da arabir yağış yağacağı, səhər tədricən kəsiləcəyi gözlənilir. Cənub-şərq küləyi axşam şimal-qərb küləyi ilə əvəz olunacaq.

Bu barədə Mediaxeberleri.Az-a Milli Hidrometeorologiya Xidmətindən məlumat verilib.

Bildirilib ki, havanın temperaturu gecə 8-10, gündüz 12-15 dərəcə isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 767 mm civə sütunundan 764 mm civə sütununa enəcək. Nisbi rütubət gecə 80-90%, gündüz 65-70% olacaq.

Azərbaycanın rayonlarında havanın əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Bəzi yerlərdə arabir duman olacaq. Mülayim qərb küləyi əsəcək.

Havanın temperaturu gecə 3-8, gündüz 13-17 dərəcə isti, dağlarda gecə 1-6 dərəcə şaxta, gündüz 4-9 dərəcə isti olacaq.